O dawnych muzeach osobliwości, czyli panoptikum

W XIX wieku dużą popularnością cieszyły się muzea osobliwości (najczęściej wędrowne). W czasach bez radia, telewizji i internetu był one doskonałym sposobem na poszerzenie wiedzy i zdobycie tematów do rozmów. Ich otwarcie zapowiadano już wcześniej w gazetach, co wywoływało niemało komentarzy i spekulacji. Z plakatu z 1882 roku dowiadujemy się, że codziennie od godziny dziesiątej rano do jedenastej w nocy przy ulicy Nowy Świat 25 w Warszawie będzie można oglądać:

* Cud nauki obecnego czasu, to jest transfuzję, czyli przelewanie krwi z jagnięcia w człowieka (jak łatwo domyśleć się, cudowna transfuzja musiała być oparta na kuglarskich sztuczkach, a nie osiągnięciach nauki).

* Wielką kolekcję figur mechanicznych, woskowych, „sztucznie ruchomych, naturalnej wielkości”. A w dodatku pierwszy raz w Warszawie wystawioną miała być figura woskowa Wesoły Mameluk, który rozweselać miał publiczność swoimi krotochwilami i muzyką.

* Dwa węże boa z południowej Afryki i rozmaite przedmioty oraz zwierzęta z oceanu Indyjskiego i z Afryki.

* Kieł mamuta ważący 21 funtów.

* Żywego krokodyla pływającego w wodzie.

Cena za wejście kopiejek 30, dzieci do lat 10 oraz wojskowi niższych stopni płacą połowę.

Do tego typu pokazów wybierano wszystko, co miała w sobie element niesamowitości, choćby nie pozostawało ze sobą w logicznym związku. I tak też z afisza z 1882 roku dowiadujemy się, że na Placu Krasińskim w Warszawie będzie można oglądać „wielką panoramę dzikich zwierząt” (żywych i wypchanych) a wśród nich żółw z pustyni Sahara i boa dusiciel. Do tego „pochowanie zwłok papieże Piusa IX” i jakby tego było jeszcze komuś mało, będzie można zobaczyć Paryż w czasie Wystawy Paryskiej w 1878 roku, katastrofę okrętu Kurfurst, i inkwizycję hiszpańską. Istne poplątanie z pomieszaniem.

Muzea osobliwości mogły mieć charakter stały lub wędrowny. Nazywały się panoptikum. A jak wyglądały? Proszę obejrzeć na poniższym obrazie.

Poniżej obraz Alberta Heise.

Słowo panoptikum oznacza także wystawę figur woskowych. Poniżej właśnie taka wystawa (kliknij, aby powiększyć).